مهدی جنتی؛

مقدمه: روزی که تاریخ ورق خورد

۲۶ دی‌ماه ۱۳۵۷، روزی نیست که تنها به‌خاطر پرواز یک هواپیما در حافظه ایرانیان ثبت شده باشد. آن روز، نماد سقوط یک نظام استبدادی، نظامی که با سرنیزه و سرکوب بر مردم حکومت کرد و به خیال خود، جاودانه خواهد ماند. اما مردم نشان دادند که “هیچ تاجی از رأی ملت بالاتر نیست”.

فرار شاه، پایان یک پادشاهی نبود؛ بلکه آغاز عصری نو در تاریخ ایران بود؛ عصری که مردم، خود تصمیم گرفتند چگونه، توسط چه کسی، و با چه ارزشی حکمرانی شوند.

شاه چگونه به این نقطه رسید؟

محمدرضا پهلوی، فرزند رضاشاه، پس از سقوط پدرش در شهریور ۱۳۲۰، با حمایت انگلیس و بعدها آمریکا به سلطنت رسید. حکومت وی بیش از سه دهه ادامه داشت؛ اما ویژگی‌های اصلی‌اش چنین بود:

• وابستگی عمیق به بیگانگان

• فساد گسترده در دربار و ساختار اداری

• سرکوب شدید آزادی‌های سیاسی و مطبوعاتی

• نقض استقلال کشور در سیاست و اقتصاد

این ویژگی‌ها، در کنار فاصله گرفتن از فرهنگ و اعتقادات مردم، سلطنت او را از درون تهی کرد و در نهایت، خشم و نارضایتی عمومی را شعله‌ور ساخت.

۱۷ شهریور تا ۲۶ دی؛ گام‌های آخر یک سلطنت

جنبش مردمی از سال‌ها پیش آغاز شده بود، اما در سال ۱۳۵۷ به اوج رسید. اتفاقاتی چون:

• قیام ۱۹ دی قم

• چهلم‌های زنجیره‌ای در تبریز، یزد، کرمان، اصفهان و تهران

• واقعه خونین ۱۷ شهریور در میدان ژاله (شهدا)

• اعتصاب‌های گسترده در صنعت نفت و رسانه‌ها

• راهپیمایی میلیونی عاشورا و تاسوعا

نشان داد که ملت تصمیم خود را گرفته است.

در این بین، شاه هر روز تنها‌تر می‌شد. ارتش روحیه خود را از دست داده بود، بازار فلج شده بود، رسانه‌ها علیه دربار سخن می‌گفتند، و حتی در درون خانواده سلطنت نیز اختلافات بالا گرفته بود.

۲۶ دی؛ فرار بی‌بازگشت

در ساعت ۱۳:۰۸ روز ۲۶ دی، محمدرضا پهلوی به همراه همسرش فرح دیبا، با هواپیمای اختصاصی به مقصد مصر از ایران خارج شد. در ظاهر، دلیل سفر «مرخصی برای استراحت» اعلام شد، اما همه می‌دانستند که این پرواز، بی‌بازگشت است.

رسانه‌ها لحظاتی پس از انتشار خبر خروج شاه، این پیام را به سراسر کشور رساندند. خیابان‌ها پر از جمعیت شد، مردم شادی می‌کردند، شعارهای «شاه رفت» و «این است وعده الهی» طنین‌انداز شد.

مردم ایران آن روز طعم پیروزی را چشیدند؛ پیروزی اراده بر استبداد، ایمان بر فساد، و حقیقت بر فریب.

واکنش امام خمینی (ره)

امام خمینی که آن زمان در نوفل‌لوشاتوی فرانسه بود، در واکنش به این رویداد تاریخی فرمودند:

«او رفت، اما نوکرهای او هنوز مانده‌اند. ما تا ریشه‌کن کردن رژیم طاغوت و تشکیل حکومت اسلامی به مبارزه ادامه می‌دهیم.»

این سخن، نشان از دقت و دوراندیشی امام داشت که می‌دانست سقوط شاه، آغاز راه است، نه پایان آن.

اهمیت تاریخی فرار شاه

فرار شاه، رخدادی است که چند وجه اساسی دارد:

1. نقطه شکست ساختار قدرت مطلقه پهلوی
   با خروج شاه، رژیم شاهنشاهی عملاً از هم پاشید. دولت بختیار دیگر اعتباری نداشت و ارتش در وضعیت انفعال قرار گرفت.

2. تجلی قدرت مردم
   شاه با داشتن ارتش، ساواک، دلارهای نفتی و حمایت خارجی شکست خورد، چون پشتوانه مردمی نداشت.

3. زمینه‌ساز پیروزی انقلاب
   خروج شاه، مسیر بازگشت امام و اعلام رسمی سقوط نظام سلطنت را هموار کرد. تنها ۲۲ روز بعد، در ۲۲ بهمن، انقلاب اسلامی پیروز شد.

4. الهام‌بخش برای سایر ملت‌ها
   الگوی مقاومت ملت ایران علیه دیکتاتوری، بعدها در بسیاری از کشورهای اسلامی و آزادی‌خواهانه مورد توجه قرار گرفت.

فرار شاه از منظر اسناد خارجی

اسناد سفارت آمریکا و بریتانیا نشان می‌دهند که غربی‌ها به خوبی متوجه سقوط شاه شده بودند. در یکی از تلگراف‌ها آمده است:

«شاه دیگر توان ایستادگی ندارد. جامعه جهانی باید برای آینده ایران بدون شاه آماده شود.»

با این حال، آن‌ها تلاش کردند مهره‌های دیگر مانند بختیار، ارتش یا حتی طرح “کودتا” را فعال کنند، اما قدرت مردم و هوشیاری رهبری، تمامی نقشه‌ها را نقش بر آب کرد.

چرا فرار شاه باید زنده بماند؟

برخی می‌کوشند تا این روز بزرگ را کمرنگ جلوه دهند. اما:

• فرار شاه، نماد پیروزی اراده ملت است

• یادآوری آن، مانع از بازگشت تفکرات سلطنت‌طلبی و خودکامگی می‌شود

• یادآور ارزش آزادی، استقلال، و مقاومت است

نسل جدید باید بداند که ۲۶ دی نتیجه تلاش، خون، و فداکاری هزاران نفر از مردم عادی بود. این روز، درس وفاداری به حقیقت و ایستادگی در برابر ظلم است.

📌 نتیجه‌گیری:

۲۶ دی‌ماه ۱۳۵۷، نه فقط پایان یک سلطنت، بلکه پایان یک دوره تاریک از وابستگی، استبداد، و تحقیر ملی بود. آن روز، آفتاب آزادی از پشت ابرهای اختناق طلوع کرد. امروز نیز، وظیفه ما حفظ این دستاورد بزرگ با بصیرت، وفاداری به ارزش‌های انقلاب، و صیانت از استقلال کشور است.

فرار شاه، اگرچه پایان یک شاه بود؛ اما آغاز یک ملت شد. و این آغاز هنوز ادامه دارد…