عرفه روز جهانی توبه و بازگشت به سوی خداوند
یکی از رویه‌های مجامع بین‌المللی این است که برای بزرگداشت برخی از امور که برای بشر دارای اهمیت است روزی را به نام آن اختصاص دهند و درسالگردها امور مربوط به آن را بررسی و اقدامات انجام شده و چالش‌های پیش آمده را مورد مطالعه و بررسی قرار دهند به نحوی پیش روند که مورد توجه جهانیان قرار گیرد مانند روز جهانی مبارزه با ایدز، روز کارگر، روز زن و مانند آن.
عرفه روز رهایی از بیماری های روحی و معنوی است
این رویه خوبی است تا با همفکری و همکاری مجامع بشری به مصاف مشکلاتی که بشر را تهدید می کند برخاست تا از آنها رهایی یافت؛ اما جهان امروز با نگاه تک بعدی و مادی‌گرایانه به انسان و بی‌توجه به بعد معنوی و روحی او باعث شده که بعد دیگر او مورد اهمال و بی توجهی واقع شود و هیچ روزی به آن اختصاص نیابد تا نیازهای آن شناسایی، و آفت‌ها و بیماری های روحیروانی و اخلاقی و قلبی او مورد بررسی و مطالعه و درمان قرار گیرد.
لذا خود در مورد روز جهانی مبارزه با ایدز اعتراف می کنند که نه تنها در از بین بردن آن بلکه حتی از مهار آن هم ناتوان بوده اند و تعداد مبتلایان آن به ۲۰ میلیون نفر رسید و دریافتند که درمان آن تنها در بعد تربیتی انسان نهفته است که او را باید براساس ارزش های روحی و روانی و تقویت بعد دینی و ایمانی او به خداوند متعال پرورش داد تا بتوان به اهداف مورد نظر دست یافت.
پس چرا برای یادآوری انسان به بعد معنوی و ارزش‌های روحی او روزی را نامگذاری نمی کنند تا انسان‌ها از آن آگاهی پیدا کنند و تا بداند که نگاه و توجه به این بعد چه کارکردهای سحرگونه ای در مبارزه با عوامل سلبی و رذائل نفسانی می تواند داشته باشد، که تمام وسایل مادی در مبارزه با آنها ناتوان خواهند بود.
رهبران دینی بر محاسبه نفس در هر شب سفارش اکید می کنند تا آنجا که در برخی از روایات معصومین(ع) آمده است: (لیس منّا من لم یحاسب نفسه کل لیله) (از ما نیست کسی که هر روز به حساب نفس خود نرسد) که اگر انسان به همین مورد توجه کند شاهد کاهش ظلم و انحراف در جهان خواهیم بود و اگر تا این درجه نمی تواند ملتزم شود لااقل این محاسبه را یک بار در سال داشته باشد.
عرفه فرصتی برای حساب‌کشی از نفس است
چه خوب است که آن روز را در روز عرفه نهم ذی الحجه قرار بدهیم روزی که میلیون‌ها انسان از زن و مرد، غنی و فقر، رئیس و مرئوس، سفید و سیاه، غربی و شرقی از جای جای جهان دور هم جمع می شود و در مقابل خداوند متعال سر تعظیم فرود می آورند و با زبان ها و گویش های مختلف در برابر او تضرع و اعلام توبه و بازگشت به سوی او می کنند و از خداوند می خواهند تا آنان را یاری کند و از سر تقصیرات آنها بگذرد و صفحه جدیدی را برای آنها باز کند تا از نو شروع کنند.
اما حسین(ع) در دعای مبارک خود در روز عرفه به جهانی بودن این روز اشاره می کند: «فإلیک عجّت الأصوات بصنوف اللغات» به این معنا که به هر زبان صداها به سوى تو بلند شد.
عرفه مختص مسلمانان نیست
این روز تنها مختص مسلمانان نیست؛ بلکه برای تمام انسان‌ها است تا در آن توبه کنند و به سوی خداوند متعال بازگردند با اینکه خداوند بی نیاز از آنهاست اما این بازگشت به سود آنهاست چراکه رهایی از شقاوت و بدبختی و گرفتاری به سبب دوری از او تنها در سایه بازگشت به او محقق خواهد شد.
خداوند در آیات ۱۲۴-۱۲۶ سوره طه می فرماید: «وَمَنْ أَعْرَضَ عَن ذِکْرِی فَإِنَّ لَهُ مَعِیشَهً ضَنکاً وَنَحْشُرُهُ یَوْمَ الْقِیَامَهِ أَعْمَى قَالَ رَبِّ لِمَ حَشَرْتَنِی أَعْمَى وَقَدْ کُنتُ بَصِیراً قَالَ کَذَلِکَ أَتَتْکَ آیَاتُنَا فَنَسِیتَهَا وَکَذَلِکَ الْیَوْمَ تُنسَى» هرکس از یاد من روی گردان شود، زندگی تنگی خواهد داشت؛ و روز قیامت، او را نابینا محشور می‌کنیم! می‌گوید: پروردگارا چرا نابینا محشورم کردی؟ من که بینا بودم. می‌فرماید: آن گونه که آیات من برای تو آمد، و تو آنها را فراموش کردی؛ امروز نیز تو فراموش خواهی شد.
پس بر تمام انسان‌ها لازم است که اگر خیر و نیکی را برای خود بخواهند باید صدای خود را با میلیون‌ها انسانی که در سرزمین عرفات کنار جبل‌الرحمه برای دعا گردهم آمده اند همراه سازند چراکه در احادیث شریفه مستجاب بودن دعای آنان بیان شده است.
امام باقر علیه السلام فرموده اند: «ما یقف على تلک الجبال برٌّ ولا فاجر إلا استجاب الله له، فأما البّر فیستجاب له فی آخرته ودنیاه واما الفاجر فیستجاب له فی دنیاه» احدی از نیکان و بدان نیست که بر این کوه ها (عرفات و مشعر) وقوف کند، مگر این که خدا (دعای) او را به اجابت می رساند. (منتها، دعای) نیکوکار نسبت به امور دنیا و آخرتش مستجاب می شود، ولی (دعای) آدم بدکار، درباره دنیایش مستجاب می گردد.
پس اگر همه هم نوا و در دعا، نیایش، استغاثه و درخواست های‌مان یکصدا شویم خداوند متعال نگاه یکسان می کند و درخواست‌ها را اجابت می کند و از خداوند به دور است که یکی را بپذیرد و دیگری را رد کند.
مشکلات همه جهانیان در سایه بازگشت به سوی خداوند است
همه جهانیان بازگشت به این رکن وحدت‌بخش و خداوند متعال که تمام صفات کمالی در او یکجا جمع است نیاز دارند و در سایه این بازگشت است که تمام مشکلات انسان برطرف خواهد شد.
زبان حال همه این آیه مبارکه خواهد شد که می فرماید: «قُلْ إِنَّمَا أَعِظُکُم بِوَاحِدَهٍ أَن تَقُومُوا لِلَّهِ مَثْنَى وَفُرَادَى ثُمَّ تَتَفَکَّرُوا» سبأ۴۶ بگو: شما را تنها به یک چیز اندرز می‌دهم، و آن اینکه دو نفر دو نفر یا یک نفر یک نفر برای خدا قیام کنید، سپس بیندیشید. و نیز: «فَلَوْلاَ کَانَتْ قَرْیَهٌ آمَنَتْ فَنَفَعَهَا إِیمَانُهَا إِلاَّ قَوْمَ یُونُسَ لَمَّا آمَنُواْ کَشَفْنَا عَنْهُمْ عَذَابَ الخِزْیِ فِی الْحَیَاهَ الدُّنْیَا وَمَتَّعْنَاهُمْ إِلَى حِینٍ» یونس۹۸ چرا هیچ یک از شهرها و آبادی‌ها ایمان نیاوردند که (ایمان‌شان بموقع باشد، و) به حال‌شان مفید افتد؟! مگر قوم یونس، هنگامی که آنها ایمان آوردند، عذاب رسوا کننده را در زندگی دنیا از آنان برطرف ساختیم؛ و تا مدّت معیّنی آنها را بهره‌مند ساختیم.
و اما ما پیروان اهل بیت پیامبر(صلوات الله علیها) منابع خوب و کافی دراین زمینه داریم دعای امام حسین(ع) در روز عرفه که در مفاتیح الجنان آمده است و دعای امام سجاد(ع) در روز عرفه و دعای طلب توبه و دعای مکارم اخلاق که در صحیفه سجادیه است را داریم.
عرفای بزرگ سفارشات زیادی در مورد دعای عرفه امام حسین(ع) دارند و باید اینگونه باشد چرا که این دعایی است که سرور عارفان و فرزند سید عارفان آن را بیان کرده است.
برخی از همراهان امام هنگامه خروج او برای خواندن این دعا را اینگونه توصیف می کنند که شب عرفه با حسین ابن علی بودیم که ایشان با تذلل و خشوع و آهسته آهسته از خیمه خود خارج شدند تا با جمعی از اهل بیت و فرزندان و همراهان خود در کنار کوه روبروی قبله شدند. سپس دو دست خود را بالا همانند مسکینی که غذا طلب کند روبروی صورت خود قرار داد و سپس شروع به دعا کردن کرد تا بدینجا رسید و فرمود: «اللهم اجعلنی أخشاک کأنی اراک، وأسعدنی بتقواک، ولا تُشقنی بمعصیتک، وخِرْ لی فی قضائک، وبارک لی فی قدرک، حتى لا أُحِبَّ تعجیل ما أخّرت، ولا تأخیر ما عجّلت» بار خدایا مرا از خود بترسان که گویى تو را به چشم خود مى‌نگرم و با تقوا نسبت به خود، خوشبخت و سعادتمندم گردان و به خاطر نشاط در نافرمانیت مرا بدبخت مکن و خیر و سعادت مرا در فرمان خود بخواه و قضا و قدر خود را بر من مبارک گردان تا آنجا که پس افتادن آنچه را که شتاب در آن دارى دوست نداشته باشم و شتاب در آنچه که پس افتادنش را خواهى نخواهم.
بنده شاهد یکی از آنها در عصر روز عرفه در صحن حرم امام حسین (ع) در کربلا بودم که پس از انجام اعمال و زیارت مخصوصه آن روز این قسمت را با حالت گریان که اشکهایش ریش او را خیس کرده بود را تکرار می کرد.
امام حسین (ع) در ادامه می فرماید: «اللهم اجعلنا فی هذا الوقت ممن سألک فأعطیته، وشکرک فزدته، وتاب إلیک فقبلته، وتنصل إلیک من ذنوبه کلها فغفرتها له، یاذا الجلال والإکرام» اى خدا! ما را دراین هنگام از آنان قرار ده که از تو درخواست کردند و تو به آنها عطا فرمودى و شکرت را به جاى آوردند و تو بر نعمتت افزودى و به درگاهت توبه کردند و تو توبه‌شان را پذیرفتنى و از جمیع گناهان تبرى جستند و تو همه را آمرزیدى، اى صاحب جلال و بزرگوارى!.
ایشان در ادامه اینگونه با خداوند نیایش می کند: «کیف یُستدَلُّ علیک بما هو فی وجوده مفتقرٌ إلیک؟ أیکون لغیرک من الظهور ما لیس لک حتى یکون هو المُظهرَ لک؟ متى غبتَ حتى تحتاجَ إلى دلیلٍ یدِلُّ علیک؟ ومتى بعُدتَ حتى تکون الآثارُ هی التی توصِلُ إلیک؟ عَمِیت عینٌ لا تراک علیها رقیبا، وخسرت صفقهُ عبدٍ لم تجعل له من حبِّک نصیبا» خدایا چگونه دلیل آرند بر تو بدان چه در هستى خود به تو نیاز دارد، آیا دیگرى ظهورى دارد که تو ندارى تا او مظهر تو گردد؟ کى نهان شدى تا نیازت به‌دلیل باشد که به‌تو رهنماید، کى دور شدى تا آثار کسى را به‌تو رسانند، کور باد دیده‌اى که تو را نبیند با اینکه پیوسته دیده‌بان اویى، و زیان بر دست آورد بنده‌اى که بهره‌اى از دوستى تو ندارد.
روز عرفه صدای تضرع ما باید از همه جای شهر به گوش برسد
پس باید همه با تامل و توجه به این دعا به صورت فردی و جمعی رو به سوی پروردگار کنیم و از همه امکانات دراین راستا بهره ببریم تا صدای بندگی از همه مکان‌ها ازجمله منازل، حسینیه ها، مکان های مذهبی و مساجد بلند شود و از بلندگوهای اماکن مقدس و حتی خانه ها استفاده شود تا فضای تضرع و خشوع را فراهم آوریم و ساز بندگی را با هم به صدا درآوریم تا نگاه و عنایت خداوند را بسوی خود جلب کنیم و درسایه نگاه مهربان او از دردها و گرفتاری‌ها رهایی بیابیم و آثار شوم عصیان و مخالفت با او از بین برود و این همان معنای حقیقی توبه و بازگشت به سوی اوست که از امیر مومنان (ع) آموخته ایم.
در کتاب نهج البلاغه آمده است که کسى نزد امیرالمؤمنین علیه السّلام گفت: «استغفر الله»، امام علیه السّلام فرمود: مادرت به عزایت بنشیند، آیا مى‌دانى استغفار چیست؟ استغفار مرتبۀ برتران است و آن اسمى است که بر شش معنى واقع است:
پشیمانى بر گناهى که انجام شده است.
تصمیم بر بازنگشتن همیشگى به گناه.
روز عرفه حق‌الناس را از گردن‌مان برداریم
اگر گناه مربوط به پایمال کردن حقوق مردم بوده باید حقوق آنان را پرداخت تا انسان خدا را در هنگام حساب با پاکى و بدون داشتن حق کسى بر گردنش ملاقات کند.
باید حق هر فریضه‌اى که ترک و ضایع شده اداء شود (قضایش بجا آورده شود)
هر مقدار از گوشت بدن که از راه حرام و گناه روییده شده باید با اندوه خوردن بر گناه انجام شده، آن گوشت را آب کرد تا جایى که پوست به استخوان چسبیده و دوباره گوشت تازه‌اى روییده شود.
باید درد و رنج طاعت و اعمال خوب را به بدن چشانید چنان که شیرینى گناه را چشیده است.
دراین هنگام است که مى‌توانى بگویى: استغفرالله.
شارع مقدس بر گردهمایی در جای جای دنیا برای توبه و دعا در روز عرفه تاکید کرده است و کاری نیست که ما آن را خواستار باشیم.
از امام صادق(ع) روایت شده است که فرمودند: «مردم در روز عرفه در شهرها بدون امام گردهم می آیند و با خداوند متعال نیایش می کنند. برای برادرانتان که گرفتار و نیازمند هستند دعا کنید».
یکی از اصحاب ائمه اطهار علیهم السلام نقل می کند که: عبدالله بن جندب را در عرفه دیدم که هیچ وقوفى را بهتر از وقوف او ندیده بودم، او پیوسته دست‌هایش را به سوى آسمان بلند نموده بود و اشکهایش بر گونه‌اش جارى مى‌شد تا به زمین مى‌ریخت؛ زمانی که مردم رفتند به او گفتم: اى ابومحمّد! هرگز موقفى بهتر از موقف تو ندیده‌ام. گفت: به خدا سوگند! به جز براى برادرانم دعا نکردم، چراکه امام کاظم علیه السّلام به من خبر داد که هرکس براى برادر خود در نبودنش دعا کند از عرش ندا شود: «بر تو باد صد هزار برابر مانند آن». پس اکراه داشتم که صد هزار برابر تضمین شده را در مقابل یک دعایى که نمى‌دانم قبول شده یا نه، رها کنم.
عرفه روز نمایش بازگشت به سوی خداوند است
روز عرفه یک روز قبل از عید است و عید یعنی بازگشت است که بازگشت انسان به سوی پروردگار کریم را به نمایش در می آورد بازگشتی که خیر و رحمت و عنایت اللهی را در پی خواهد آورد و لازمه آن این است که انسان مقدمات آن را فراهم کند همانگونه که اگر فردی بخواهد زمینی را بکارد در ابتدا باید آن را از علف های هرز و آلودگی‌ها پاک کند سپس بذر را در آن قرار دهد تا ثمره طیبی را به بار آورد؛ قلب انسان نیز همین‌گونه باید در ابتدا غبارروبی و پاکسازی شود تا آمادگی دریافت نفحات الهی و نگاه‌های مهربان خداوند را داشته باشد.
خداوند در آیه ۲۴ سوره انفال می فرماید: «یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُواْ اسْتَجِیبُواْ لِلّهِ وَلِلرَّسُولِ إِذَا دَعَاکُم لِمَا یُحْیِیکُمْ وَاعْلَمُواْ أَنَّ اللّهَ یَحُولُ بَیْنَ الْمَرْءِ وَقَلْبِهِ وَأَنَّهُ إِلَیْهِ تُحْشَرُونَ» ای کسانی که ایمان آورده‌اید! دعوت خدا و پیامبر را اجابت کنید هنگامی که شما را به سوی چیزی می‌خواند که شما را حیات می‌بخشد! و بدانید خداوند میان انسان و قلب او حایل می‌شود، و همه شما نزد او گردآوری می‌شوید!.
در آیه ۸۸ سوره هود نیز آمده آست: «قَالَ یَا قَوْمِ أَرَأَیْتُمْ إِن کُنتُ عَلَىَ بَیِّنَهٍ مِّن رَّبِّی وَرَزَقَنِی مِنْهُ رِزْقاً حَسَناً وَمَا أُرِیدُ أَنْ أُخَالِفَکُمْ إِلَى مَا أَنْهَاکُمْ عَنْهُ إِنْ أُرِیدُ إِلاَّ الإِصْلاَحَ مَا اسْتَطَعْتُ وَمَا تَوْفِیقِی إِلاَّ بِاللّهِ عَلَیْهِ تَوَکَّلْتُ وَإِلَیْهِ أُنِیبُ» گفت ای قوم! به من بگویید، هرگاه من دلیل آشکاری از پروردگارم داشته باشم، و رزق خوبی به من داده باشد، (آیا می‌توانم بر خلاف فرمان او رفتار کنم؟!) من هرگز نمی‌خواهم چیزی که شما را از آن باز می‌دارم، خودم مرتکب شوم! من جز اصلاح -تا آنجا که توانایی دارم- نمی‌خواهم! و توفیق من، جز به خدا نیست! بر او توکّل کردم؛ و به سوی او بازمی‌گردم!
محمد یعقوبی
نجف اشرف
۲۸ ذی القعده ۱۴۲۷هـ
۲۰ / ۱۲ / ۲۰۰۶م
مکتب سماحه المرجع الدینی آیه الله العظمی الشیخ محمد الیعقوبی قم المقدسه.پایان
