مهدی جعفری

ثبت آب‌انبار شاه حمزه به عنوان یک اثر ملی، نشان‌دهنده اهمیت آن در تاریخ شهر قم به عنوان یک میراث فرهنگی ماندگار است و انتظار می‌رود که چنین آثاری تحت حفاظت و مراقبت قرار گیرند.

متأسفانه در حال حاضر این آب‌انبار، که تابلوی ثبت آن به عنوان اثر ملی نیز نصب و  بر روی آن تأکید شده «هرگونه دخل و تصرف بدون مجوز پیگرد قانونی دارد»، به دلیل غفلت مدیران فرهنگی قم، به یک انباری تبدیل شده است.

تبدیل یک اثر تاریخی به انباری، نه تنها به معنای نادیده گرفتن ارزش‌های فرهنگی و تاریخی است، بلکه نشان‌دهنده بی‌توجهی و عدم مسئولیت‌پذیری در حفاظت از میراث فرهنگی کشور نیز به شمار می‌رود.

بسیاری از میراث فرهنگی پس از ثبت ملی، بدون هیچ‌گونه نظارت و مدیریتی رها می‌شوند و این امر به افراد سودجو اجازه می‌دهد تا از این فرصت‌ها بهره‌برداری کنند که این وضعیت، تهدیدی جدی برای هویت تاریخی و فرهنگی شهر به شمار می‌آید.

از سویی دیگر، این موضوع می‌تواند زنگ خطر جدی برای دیگر آثار فرهنگی و تاریخی باشد که در معرض خطر مشابهی قرار دارند.

اگر تدابیر لازم برای حفاظت و نگهداری از این آثار اندیشیده نشود، ممکن است شاهد از بین رفتن بخش‌های بیشتری از تاریخ و فرهنگ شهر باشیم.

بنابراین، ضروری است که مسئولان فرهنگی و نهادهای مرتبط هر چه سریع‌تر اقدامات لازم را برای احیای این اثر تاریخی و جلوگیری از تخریب بیشتر آن انجام دهند.

مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان قم در پاسخ به خبرنگار دیدار قم در خصوص نگهداری از میراث فرهنگی شهر به ویژه آب‌انبارها، حفظ و حراست از آن‌ها را بر عهده مالکین می‌داند و در عین حال تأکید می‌کند: «اگر آب‌انبارها در معرض نابودی و انقراض قرار گیرد، ما تذکر می‌دهیم».

وی می‌گوید: «هرچند میراث فرهنگی وظیفه ثبت ملی آب‌انبارها را بر عهده دارد اما مالک بیشتر آب‌انبارهای قم اداره کل اوقاف است».

علیرضا ارجمندی به جلسات برگزاری شده با اداره اوقاف به منظور واگذاری آب‌انبارها به بخش خصوصی اشاره و تأکید می‌کند: گر چه برای واگذاری اعلام آمادگی شده اما هنوز نتیجه ملموسی در این زمینه حاصل نشده است.

وی از تجربه یزد در خصوص تبدیل آب‌انبارها به یک جاذبه گردشگری به نیکی یاد می‌کند و واگذاری به بخش خصوصی، زیباسازی، استفاده به عنوان کاربری‌های گالری، رستوران، کارگاه و فروشگاه صنایع‌دستی را بهترین روش برای حفظ آب‌انبارهای شهر قم می‌داند.

تبدیل آب‌انبارها به انباری و یا حتی بلااستفاده ماندن آن‌ها نه تنها نگران‌کننده است بلکه زنگ خطری برای دیگر آثار فرهنگی و تاریخی نیز محسوب می‌شود. اگر تدابیر لازم برای حفاظت و نگهداری از این آثار اندیشیده نشود، ممکن است شاهد از بین رفتن بخش‌های بیشتری از تاریخ و فرهنگ غنی شهر قم باشیم.

در همین راستا ضرورت دارد که مسئولان فرهنگی هر چه سریع‌تر اقدامات لازم را برای احیای این آثار تاریخی انجام دهند تا هویت فرهنگی شهر حفظ شود.

البته حفاظت از این آثار ملی و تاریخی تنها بر عهده نهادهای دولتی نیست، بلکه یک مسئولیت اجتماعی است که همه مردم باید در آن سهیم باشند.