خاموشی‌های ۴ تا ۶ ساعته روزانه در نقاط مختلف کشور، به‌ویژه مناطق غیرمرکزی، خسارات اقتصادی، اجتماعی و روانی قابل‌توجهی ایجاد کرده است. پوشش رسانه‌ای محدود این موضوع، همراه با بی‌پاسخی رسمی، باعث افزایش گمانه‌زنی‌ها و بدبینی عمومی شده است.

از منظر جامعه‌شناسی اعتراضات، وجود یک مشکل ملموس و مشترک میان اقشار مختلف می‌تواند در کوتاه‌مدت به همبستگی اعتراضی و در میان‌مدت به شکل‌گیری موج اعتراضی سازمان‌یافته منجر شود. نمونه‌های مشابه در عراق (۲۰۱۰) و فرانسه (۲۰۱۸) نشان می‌دهد که مشکلات خدماتی اولیه، اگر با پاسخ ناکافی همراه شود، قابلیت تبدیل به بحران سیاسی را دارند.

پیشنهاد این یادداشت، اجرای فوری بسته‌ای از اقدامات مدیریتی، فنی و ارتباطی است که علاوه بر رفع تدریجی مشکل، اعتماد عمومی را بازسازی کند.

تحلیل عوامل مؤثر و شواهد
🔹 عوامل ساختاری و مدیریتی بحران:
1. افزایش مصرف بی‌تناسب با ظرفیت تولید
2. فرسودگی زیرساخت‌ها و کمبود سرمایه‌گذاری
3. کاهش تولید برق‌آبی به‌دلیل خشکسالی
4. وابستگی به سوخت‌های فسیلی و اثر تحریم‌ها
5. مدیریت ناکارآمد و فقدان برنامه‌ریزی استراتژیک
6. تثبیت قیمت برق و یارانه‌های پنهان به صنایع خاص

🔹 ابعاد امنیتی و ادراکی:
1. احتمال نفوذ یا خرابکاری، هرچند نیازمند بررسی تخصصی، در فضای جنگ ترکیبی قابل‌اغماض نیست
2. تداوم ابهام و اطلاع‌رسانی ناقص، حتی بدون وجود تهدید امنیتی واقعی، می‌تواند به گسترش بی‌اعتمادی و شکل‌گیری روایت‌های غیررسمی منجر شود

🔹 شواهد بین‌المللی:
۱. اعتراضات عراق (۲۰۱۰): آغاز از نارضایتی خدماتی و عبور به اعتراضات ضدحاکمیتی
۲. جنبش جلیقه‌زردها فرانسه (۲۰۱۸): حرکت از مسأله مالیات سوخت به پلتفرم گسترده عدالت اجتماعی

دلایل بحران برق در ایران
بحران برق در ایران ناشی از ترکیب عوامل زیر است:
۱. افزایش مصرف انرژی، به‌ویژه در تابستان، بدون تناسب با ظرفیت تولید
۲. فرسودگی زیرساخت‌ها و نبود سرمایه‌گذاری کافی در نوسازی نیروگاه‌ها و شبکه‌های توزیع
۳. کاهش تولید برق آبی به دلیل خشکسالی و افت سطح آب سدها
۴. وابستگی به سوخت‌های فسیلی و تأثیر تحریم‌ها بر تأمین سوخت نیروگاه‌ها
۵. مدیریت ناکارآمد انرژی و نبود برنامه‌ریزی استراتژیک برای کنترل مصرف و توسعه منابع جدید

از منظر ساختاری، تثبیت قیمت برق در دهه‌های گذشته بدون توجه به هزینه‌های واقعی تولید، موجب کاهش انگیزه سرمایه‌گذاری و تشویق مصرف بی‌رویه شده است. همچنین، یارانه‌های پنهان انرژی به صنایع خاص داده شده، در حالی که مردم با خاموشی‌های گسترده مواجه‌اند.

پرسش‌های امنیتی و ادراکی
آیا نفوذ یا خیانتی در کار است؟
پرسش درباره احتمال نفوذ یا خرابکاری در چنین بحران‌هایی، منطقی و قابل تأمل است. در سطح فنی، بسیاری از مشکلات ناشی از ضعف مدیریتی و زیرساختی است. اما اگر قطعی‌ها به‌گونه‌ای هدفمند، در زمان‌ها و مناطق خاص رخ دهند، ممکن است سناریوهای امنیتی نیز مطرح شوند.

در شرایط جنگ ترکیبی و تهدیدات سایبری، احتمال نفوذ در سیستم‌های حیاتی مانند انرژی وجود دارد. بررسی این احتمال، نیازمند ورود نهادهای اطلاعاتی و امنیتی است. با این حال، اتهام‌زنی بدون سند می‌تواند به بی‌اعتمادی عمومی منجر شود. بنابراین، مطالبه شفاف‌سازی و پاسخ‌گویی مسئولان، راهی اصولی‌تر برای مواجهه با این نگرانی‌هاست.

راهبردهای پیشنهادی برای عبور از بحران

🔹 مدیریت تقاضا و مصرف انرژی:
1. آموزش عمومی و تشویق مصرف بهینه
2. نصب کنتورهای هوشمند و تعرفه‌گذاری پله‌ای

🔹 توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر:
۱. حمایت از نصب پنل‌های خورشیدی در مناطق محروم
۲. مشارکت بخش خصوصی در تولید برق پاک

🔹 نوسازی زیرساخت‌ها:
۱. ارتقاء نیروگاه‌های فرسوده
۲. ایجاد نیروگاه‌های کوچک محلی

🔹 اقدامات ارتباطی و اجتماعی:
۱. شفاف‌سازی واقعی و منطقی برق توسط مسئولین رده بالا
۲. توضیح دلایل فنی و مدیریتی به زبان ساده
۳. جلب مشارکت نخبگان و مردم
۴. تشکیل شوراهای مشورتی محلی
۵. استفاده از ظرفیت دانشگاه‌ها و چهره‌های مورد اعتماد

🔹 حمایت از مشاغل آسیب‌پذیر:
۱. ارائه ژنراتورهای اضطراری به مراکز حیاتی با قیمت مناسب
۲. ایجاد صندوق جبرانی برای خسارات ناشی از قطعی برق

🔹 بهره‌برداری از منابع جایگزین:
۱. بهره‌مندی از ظرفیت آب‌های پنهان زیرزمینی برای مصرف

🔹 بازنگری در سیاست‌گذاری انرژی:
۱. تدوین سند ملی عدالت انرژی
۲. اصلاح ساختار قیمت‌گذاری با در نظر گرفتن توان اقتصادی خانوارها

🔹 بهره برداری از انرژی های پاک
در خصوص انرژی های پاک به برق بادی می شود اشاره ای داشت البته اصلاح زیرساخت نیروگاهها با استفاده از منابع مالی حاصل از مولد سازی ها بعنوان نمونه امثال نیروگاههای قدیمی مثل طرشت تهران که صدها میلیارد ارزش ملکی دارند را می توان با تبدیل و فروش آن چندین نیروگاه قدیمی را را بازسازی اساسی و یا نیروگاه جدید در اطراف شهرهای مورد نیاز ساخت

🔹 استفاده مدیریت شده از سیستم GHP
یکی از مهمترین اقدامات در زمینه کاهش مصرف برق وآب استفاده از سیستم GHPهست در پروژه های جدید و همچنین تعویض سیستم های چیلری قدیمی ولی متاسفانه بدلیل عدم توانایی در تولید داخلی مورد حمایت واستفاده قرارنگرفته است

🔹 حمایتهای مالی از طرح تولید برق خود مصرف
حمایت از طرح های تولید برق خود مصرف بجای برق تولیدی و فروش به برق شبکه سراسری اشاره کرد چون استفاده از این روش حداقل صرفه جویی 20درصدی ناشی از انتقال را بدنبال خواهد داشت.

خلاصه مطلب اینکه؛
تأخیر در واکنش به بحران، خطر عبور از اعتراضات خدماتی به جنبش‌های اعتراضی ساختاری را افزایش می‌دهد. ترکیب رویکرد فنی، اصلاح سیاستی و گفت‌وگوی شفاف با جامعه، تنها مسیر مؤثر برای مدیریت این بحران و جلوگیری از پیامدهای سیاسی و امنیتی آن است.

حل این بحران‌ها تنها با گفت‌وگو، شفافیت، و مشارکت واقعی مردم ممکن است. جامعه‌ای که احساس کند دیده و شنیده می‌شود، کمتر به سمت تنش و اعتراض سوق پیدا می‌کند. امید آن‌که این واقعیت‌ها با دقت و شجاعت بیشتری از سوی نخبگان و مسئولان مطرح شود، پیش از آن‌که اعتراضات پراکنده به موجی سازمان‌یافته تبدیل شود.

✍️ وحدتی آراسته
دبیر مجمع مشورتی نظام مسائل استان قم